Президенти Созмони патентии Авруосиё (СПАО) Сауле Тлевлесова дар соҳаи моликияти зеҳнӣ чоряк аср кор кардааст. Шурӯъ аз машваратчии Созмони ҷаҳонии моликияти зеҳнӣ (СҶМЗ) то ба вазифаи роҳбари бузургтарин дар паҳнои пасошӯравӣ Созмони байнулмилалии патентӣ расидааст. Тлевлесова ба “Российская газета” перомуни дастоварду мушкилот ва дурнамои СПАО, аз ҷумла марҳилаи муҳимтарини рақамии он изҳори назар кард.

- Дар давраи фаъолияти шумо соҳаи моликияти зеҳнӣ то чӣ андоза тағйир ёфт?

- Ҳам дар солҳои 90 -ум ва ҳам то чанде пештар ин бозор як соҳаи комилан техникӣ ба назар мерасид, ки ба равандҳои расман зарур, аммо танҳо барои мутахассисони соҳавии раванд хидматгузорӣ мекард.

Лекин ба пайгирии ҳарчи бештари соҳа оғоз мекунанд. Ба ин асосан пандемия таъсир расонд - ҳамаи мо пешниҳоди роҳбарони кишварҳоро дар бораи даст кашидан аз патенти ваксинаҳо ва доруҳо барои муассиртар табобат кардани одамон шунидем.

Сабабҳои аслии чунин ташаббусҳо боз ҳам амиқтаранд. Сиёсатмадорон дарк карданд, ки ҳама гуна моликияти зеҳнӣ муҳимтарин фишанги таъсир дар ҷаҳон аст, ки он ҷо иқтисоди инноватсионӣ аллакай омили асосии рушд шудааст.

- Дар Созмони ҷаҳонии моликияти зеҳнӣ ба чӣ кор машғул будед? Таҷрибаи кор дар СПАО ба ин кумак кард?

- Дар СҶМЗ (WIPO) қариб 20 сол кор кардам, аз соли 1997.  Роҳбари барномаҳои шӯъбаи кишварҳои Аврупо ва Осиё будам, ки ба ҳифзи объектҳои ҳуқуқи муаллиф дар муҳити рақамӣ, пеш аз ҳама дар Интернет тахассус дошт. Бо пешбурди ташаббусҳои қонунгузорӣ дар минтақа, ки дар созишномаҳои ба истилоҳ Интернет-шартномаҳо, ки соли 1996 таҳти сарпарастии WIPO қабул шуда буданд - Шартномаи ҳуқуқи муаллифӣ ва Шартнома дар бораи иҷро ва фонограмма машғул будам. Стратегияҳои миллии Қирғизистон, Озарбойҷон ва Беларусро дар соҳаи ҳифзи ҳуқуқи муаллиф тибқи меъёрҳои байналмилалӣ таҳия намуда, дар тартиб додани санадҳои қонунгузории миллӣ иштирок кардам.

Ҳамкории байналмилалӣ ба эътимод асос ёфтааст. Аз ин рӯ, кор дар WIPO барои ман ҷиҳати ба даст овардани эътибори худ ҳамчун як мутахассиси масъул хеле муҳим буд. Ва ин таҷриба, бешубҳа, ба СПАО кумак кард. Имрӯз СПАО як созмони бонуфузест, ки байни дархостгарон маъруфу писандида аст.

Мо бо WIPO, Комиссияи иқтисодии АвруОсиё, бузургтарин дафтарҳои кории моликияти зеҳнӣ дар ҷаҳон созишномаҳои муҳими ҳамкорӣ ба имзо расонидем. Чин, Кореяи Ҷанубӣ, Ҷопон, кишварҳои БРИКС, Идораи аврупоии патентӣ, Дафтари моликияти зеҳнии Иттиҳоди Аврупо дар қатори онҳо ҳастанд.

- Кадом дастовардҳоро тӯли фаъолият ба ҳайси президенти СПАО муҳимтарин мешуморед?

- Созмон механизми кори босуръати ҳуҷҷатгузории патентиро ҷорӣ кард. Ҳатто дар шароити муқаррарӣ (стандартӣ), мо вақти интизории оғози ташхисро сеяк андоза кам карда, вақти омода кардани патент барои нашр пеш аз супурдани он чоруним баробар кам карда шуд.

Созмон ҳуқуқ пайдо кард, ки бо мавзӯи дигари моликияти зеҳнӣ - намунаҳои саноатӣ машғул шавад. ... Ин як тавсеаи ҷиддии салоҳият аст. Бовар кунондани кишварҳо ба иштирок дар чунин лоиҳа, фароҳам овардани тамоми заминаи ҳуқуқии он, баргузории конфронси дипломатӣ барои имзои протоколи иловагии Конвенсияи патентии Авруосиё кори азимест, ки дар тӯли чаҳор сол анҷом дода шудааст. Барои низоми нави байналмилалӣ ин муҳлати хеле кӯтоҳ аст.

Ба созмон муяссар шуд, ки ба нишондиҳандаҳои баланди молиявӣ ноил гардад. Мо тақрибан сеяки ҳаҷми маблағҳоеро, ки ба кишварҳои узви СПАО барои дастгирии патентҳои Авруосиё медиҳем, зиёд кардем. Дар навбати худ маблағҳои андӯхтаро барои рушди созмон то панҷ баробар афзун кардем.

- Тайи солҳои ахир шумори аризаҳо аз дархосткунандагони бузург аз ИМА, Британияи Кабир ва кишварҳои ИА зиёд мешавад. Низоми авруосиёӣ бо чӣ онҳоро ҷалб мекунад?

- Аз лиҳози миқдор тӯли 25 соли кор ИМА дар ҷои аввал аст - 15 200 дархост ба СПАО. Олмон дар ҷои дуввум (6400 дархост), Русия - дар ҷои сеюм (6090 дархост) қарор доранд. Инчунин Британияи Кабир ва Ҷопон фаъолмандии зиёд зоҳир мекунанд.

Дархостгарон хидматгузории моро интихоб мекунанд, зеро он сарфакору мобилӣ, қулай ва содда аст. Агар онҳо тавассути офисҳои миллии патентӣ барномаҳоро патент мекарданд, онҳоро лозим меомад, ки якбора якчанд боҷро пардохт намуда, ҳуҷҷатҳоро ба забонҳои гуногун тарҷума кунанд.

Фаҳмидани он муҳим аст, ки чунин дархостгарон одатан патентро танҳо дар қаламрави кишварҳои бузург ба қайд гирифта, давлатҳои хурд технологияҳои заруриро намегиранд. Аммо агар онҳо расмиёти патенткунии барномаҳоро дар СПAO анҷом диҳанд, пас имкон пайдо мешавад, ки ба корбарони бештар нафъаш расад. Ана дар ҳамин яке аз вазифаҳои калидии созмони мо ифода меёбад - васеъ кардани амали патент дар қаламрави ҳарчи бештар имконпазир.

- Соли 2006 ИМА ва Ҷопон барномаи босуръати ҳуҷҷатгузории патентиро роҳандозӣ намуданд, ки СПАО дар он иштирок мекунад. Он чӣ гуна кор мекунад ва оё ба дархосткунандагон кумак мерасонад?

- Моҳияти он одӣ аст - иштирокчиёни ташаббуси ҳуҷҷатгузории босуръати патентӣ (Patent Prosecution Highway, PPH) натиҷаҳои мусбати ташхиси аз ҷониби дафтари кории шарик анҷомёфтаро оид ба чунин дархост ба инобат мегиранд. Ин муҳлатро барои баррасӣ коҳиш дода, дархостгар патентро зудтар мегирад. Ва ин бори дигар тасдиқ мекунад, ки ба ташхиси созмони мо воқеан дар тамоми ҷаҳон эътимод доранд.

Ҳоло СПАО мутобиқи Шартномаи ҳамкории патентӣ (Patent Cooperation Treaty, PCT) Мақоми байналмилалии ҷустуҷӯ ва Мақоми байналмилалии ташхиси патентиро касб мекунад. Мо тавонистем ҳамаи санҷишҳои заруриро супорем, аз кумитаи WIPO тавсияи мусбат гирифтем ва мунтазири тасвиби қарори Ассамблеяи Иттифоқи РСТ дар моҳи октябри соли 2021 мебошем.

- СПАО воситаҳои рақамиро дар амал татбиқ мекунад. Сатҳи воридшавии технологияҳо ба кори ташкилот чӣ гуна аст?

- Ҳоло 90% ҳамаи дархостҳои ихтироот ба шӯъбаи мо дар шакли электронӣ пешниҳод карда мешаванд, дар ҳоле ки дар соли 2016 он ҳамагӣ 67% буд. Инчунин 80% дархостгарон ҳама корҳои минбаъдаи ҳуҷҷатгузориро бо СПАО пурра дар шакли электронӣ анҷом медиҳанд. Худи тартиби патент дар дохили СПАО бошад, аллакай комилан бидуни коғаз сурат мегирад.

- Раванди рақамисозии ҷараёнҳои кор то чӣ андоза душвор буд?

- Шояд чунин тасаввуроте пайдо шавад, ки рақамисозӣ танҳо ба мавҷудияти системаҳои иттилоотӣ вобастагӣ дошта, кофист, ки онро таҳия намоӣ ва ҳама чиз якбора тағйир меёбад. Дар асл, ин тавр нест. Омодагии иштирокчиёни мустақим ба эътимод ба онҳо зарур аст.

"Ҳама чизеро, ки мошин метавонад анҷом диҳад, бояд мошин кунад": паси татбиқи ин усул кори зиёде оид ба таҳлили равандҳои технологӣ истодааст. Дар натиҷа, мо мебинем, ки чӣ тавр хароҷоти неруи кор ва мӯҳлати иҷрои расмиёт кам мешавад.

- Минбаъд дар СПАО кадом технологияҳо ҷорӣ карда мешаванд ва шумо чӣ натиҷаро интизоред?

- Хостори онем, ки технологияи зеҳни сунъиро фаъолона истифода барем. Бузургтарин ташкилотҳои патентӣ дар самти таснифоти автоматӣ ва аз нав тасниф кардани ҳуҷҷатҳои патентӣ, ҷустуҷӯҳои патентӣ фаъолона кор мекунанд - ва ҳамаи ин бо истифода аз зеҳни сунъӣ (ЗС).

Гузаштан аз амалиёт бо нусхаҳои факсимилии ҳуҷҷатҳо ба кор бо матнҳои рақамӣ дар ҳама марҳилаҳои ҳуҷҷатгузорӣ низ муҳим аст. Имсол мо барномаи мобилии “СПАО Mobile” -ро оғоз кардем, ки дар он дархостгарон метавонанд ҳолати дархости патентиро зуд бубинанд. Хушнуд хоҳем буд, агар чунин замимаҳо дар сохторҳои миллии патентӣ рӯйи кор оянд.

- Мақомоти миллӣ бояд ба кадом самт ҳаракат кунанд?

- Ҳалли дурусттарин ин таҳкими ҳамкорӣ байни шӯъбаҳои минтақаи мо барои ҷорӣ кардани меъёр ва талаботи ягона ҷиҳати  пешниҳоди дархостҳо ва ҳуҷҷатгузорӣ ба таври электронӣ аст. Ҳадди ақалл, ҳама гуна ҳуҷҷати электронии дархост, ки як сохтор қабул кардааст, бояд аз ҷониби Идораи дигар низ пазируфта шавад. СПАО метавонад маркази ҳамкории идораҳо оид ба таҳияи чунин меъёр ва талаботи ягона бошад.

Вазъи марбут ба пандемия нишон дод, ки табодули мукотибаи коғазӣ, инчунин ҳузури ҷисмонии дархостгар дар дафтари корӣ метавонад то ҳадди имкон ба ҳамкории мутақобилаи электронӣ иваз карда шавад. Ин комилан ба расмиёти патентии баррасии эътирозҳо дахл дорад. Эҳтимол меравад, ки ҳалли фосилавии баҳсҳо пас аз пандемия ба як шакли қулай ва маъмул табдил ёбад. Мо бояд ҳамқадами асри рақамӣ бошем.