Чанд ҳафтаи ахир рӯйдодҳои байнаумилалӣ зиёд буданд, аммо чанде аз онҳо бештар дар фазои пасошӯравӣ ва минтақаи мо мавриди баррасӣ қарор гирифта қобили таваҷҷуҳ буданд. Онҳо ба ҳаводиси Украина, сафари Лавров ба Тоҷикистон, мушкилоти муҳоҷирони кории тоҷик ва Осиёи Марказӣ дар Русия иртибот доранд.
Украина: рахнаи садди обанбори Каховская ва ҳамла ҷавобии Қувваҳои мусаллаҳи ин кишвар
Аз рӯзи сешанбе таваҷҷуҳи тамоми ҷаҳон ба сарбанди харобшудаи обанбори Каховская дар ҷануби Украина ва обхезӣ, ки дар ду тарафи Днепр қариб 600 километри мураббаъро фаро гирифт, ҷалб шуд.
Чунин таваҷҷуҳи расонаҳои ҷаҳонӣ инчунин бо он шарҳ дода мешавад, ки дар наздикии он нерӯгоҳи барқи атомии Запорожйе он ҷойгир аст, ки реакторҳои он аз ҳисоби оби гирифта аз обанбори мазкур сард мешаванд.
Ҳамин тариқ, нақзи системаи сардшавии реактор моҳиятан метавонист як фалокати глобалиро аз лиҳози миқёс ба мисли таркиши реактори нерӯгоҳи атомии Чернобил ё садамаҳо дар нерӯгоҳи барқи атомии Фукусима ба вуҷуд орад.
Хушбахтона, коршиносони МАГАТЭ ба хулосае омаданд, ки барои амнияти ҳастаии нерӯгоҳи Запорожйе хатари мустақим вуҷуд надорад.
Тибқи иттилои ВВС, дар натиҷаи тахриби қисми болоии сарбанд, майдони нерӯгоҳи барқи обӣ ва беш аз 3,6 ҳазор хона дар 32 маҳаллаи аҳолинишини вилояти Херсон зери об монда, кӯчонидани сокинон давом дорад; дар ҷануби Украина ва Қрим ҳарос доранд, ки бе об мемонанд.
ВВС доир ба оқибатҳои асосии экологии тахриби сарбанд, ки аллакай фалокати экологӣ номида мешавад, маълумот медиҳад. Ҳайвонот ва моҳӣ ба таври оммавӣ мемиранд, заминҳои кишоварзӣ зарари ҷиддӣ дидаанд ва экосистемаи минтақа, воқеан, ба харобшавӣ шурӯъ кардааст.
Дар натиҷа, минтақаҳои осебдида бебозгашт ва ногузир тағйир меёбанд.
Маҷрои оби обанбори Каховка метавонад дорои партовҳои заҳролуд, таҳшинҳо бошад, ки дар қисмати на он қадар камоб боқӣ монда, хушк мешаванд ва бо тӯфонҳои чангу ғубор ба фазо бурда мешаванд.
Украина ва Русия ҳамдигарро дар тарконидани нерӯгоҳ муттаҳам карданд. Ба иттилои ТАСС, нерӯҳои мусаллаҳи Украина шаби 6 июн нерӯгоҳи барқи обиро оташборон карданд.
Бар асари тахриби сарпӯшҳо (задвижкаҳо) дар неругоҳ, партоби беназорати об оғоз шуд. Сатҳи об ба беш аз 12 метр боло рафт. Дар аввал 14 маҳаллаи аҳолинишин дар минтақаи зериобӣ қарор дошта, дар маҷмӯъ ҳудуди 80 маҳал зери хатар қарор дошт.
Дар навбати худ, ҷониби Украина иддао дорад, ки Русия нерӯгоҳро ба хотири суст кардани ҳамлаи ҷавобии нерӯҳои мусаллаҳи Украина тарконд. Ба гуфтаи ҷониби Украина, ки ВВС низ онро овардааст, сарбанд ва роҳ тариқи он як самти эҳтимолии пешравии артиши Украина буданд.
Ба иддаои Киев, сарбандро гӯё бригадаи 205-уми тирандозӣ таркондааст. Дар ин робита фармондеҳии "Ҷануб"-и Қувваҳои Мусаллаҳи Украина ва "Укргидроэнерго" изҳор доштанд, ки нерӯгоҳи барқи обӣ аз дохил, дар минтақаи толори мошинии нерӯгоҳ тарконда шудааст.
Фарзияи дигари ҳодиса низ вуҷуд дорад - бархе аз коршиносон бар ин назаранд, ки сарбанд бар асари пайомадҳои амалиёти ҷангӣ тахриб шудааст, аммо на бо таъсири ҳадафмандона.
Яъне, чанд моҳ пеш ба сарбанди НБО тиру мушакхо мерасиданд ва азбаски кори дурусти нигоҳубин ва таъмир гузаронида намешуд, ин ҳама бо рахнашавии он анҷом ёфт.
Аҳамияти ин рӯйдод барои тамоми ҷаҳон дар он аст, ки бори аввал амалиёти ҷангӣ бевосита ё бавосита ба чунин офати бузурги техногенӣ (сунъӣ) ва экологӣ боис гардид. Тахриби неругоҳҳои барқи обии бузург ва рахна шудани сарбандҳои обанборҳо хатари бузург доранд, зеро онҳо бешубҳа, ба талафоти зиёди одамон, зарари иқтисодӣ ва экологӣ оварда мерасонанд.
То ба имрӯз ҳангоми задухӯрдҳои сершумор дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон, ки дар наздикии чунин нерӯгоҳҳо ё иншооти ҳастаӣ амалиёти ҷангӣ сурат мегирифт, ҷонибҳои даргир тавонистанд аз ин «хати сурх» убур накунанд ва ба тахриби ин гуна иншоот роҳ надиҳанд.
Ҳоло ҷомеаи ҷаҳонӣ шоҳиди он гардид, ки вайрон шудани сарбанди неругоҳи барқи обии начандон бузарг дар миқёси ҷаҳон ба чӣ оқибатҳо оварда расонида метавонад.
Дарвоқеъ, сухан дар бораи истифодаи чунин иншоот ҳамчун як навъ аслиҳаи экологӣ меравад, ки минбаъд барои истифода бо ин мақсад хатарнок буда метавонанд.
Дар ҳамин ҳол, фалокати экологии атрофи НБО Каховская дар пасманзари амалҳои деринтизор ва гӯё оғозшудаи ҳамлаи нерӯҳои мусаллаҳи Украина сурат мегирад. Тавре ки яке аз коршиносони украинӣ дар мусоҳиба бо ВВС гуфтааст, "ҷабҳа ниҳоят ба ҳаракат даромад".
Чизи дигар ин аст, ки бештари коршиносон ва нозирон дар ин бора ихтилоф доранд, ки оё инро метавон оғози ҳамлаи Украина унвон кард ё ин танҳо як авҷгирии муваққатии даргириҳост.
Ба иттилои «Немецкая волна» бо такя ба манобеъи расмӣ дар Украина, Қувваҳои мусаллаҳи Украина дар тӯли як ҳафта, аз 5 то 11 июн ҳафт маҳаллаи аҳолинишини вилоятҳои Донетск ва Запорожйеро зери назорат гирифтаанд.
Пешравии воҳидҳои украинӣ 6,5 километр ва масоҳати қаламрави таҳти назорат қароргирифта - 90 километри мураббаъро ташкил дод.
Ба гуфтаи ҷониби Украина, ин ҷо на дар бораи як ҳамлаи васеъмиқёс, балки амалиёти иктишофӣ ва "ҷустуҷӯи заъфҳо дар хатти дифои Русия" сухан меравад.
Аммо дар рӯзи аввал вазири мудофиаи Русия Сергей Шойгу гуфт, ки нерӯҳои Русия ҳамлаи шабонаи Украинаро дар як минтақаи ҷануби Запорожй баргардонидаанд, ки ба гуфтаи ӯ, дар он 150 мошини зиреҳпӯш ва 1500 сарбоз иштирок ширкат доштанд.
Ба гузориши “Голос Америки”, Владимир Путин дар мулоқот бо блогнависони ҷонибдори Кремл, муаллифони шабакаҳои телеграмм ва хабарнигорони низомии расонаҳои Русия аз ҳамлаи нокоми тобистонаи нерӯҳои мусаллаҳи Украина хабар дод, ки дар натиҷаи он талафоти ҷонии нерӯҳои мусаллаҳи Артиши Русия аз артиши Украина даҳ маротиба камтар буд - илова бар ин, Украина дар ҳеҷ ҷо ба муваффақият ноил нашудааст.
Илова бар ин, Путин эътироф кард, ки Русия тӯли як ҳафта 54 танкро аз даст дода, аммо талафоти артиши Украина ба ҳисоби ӯ, 160 танк ва беш аз 360 мошини зиреҳпӯшро ташкил медиҳад.
Ҳодисаҳои Украина таваҷҷуҳи ҷомеаро на танҳо дар Русия, балки дар кишварҳои Осиёи Марказӣ низ ба худ ҷалб мекунад, зеро садҳо ҳазор сокинони ин давлатҳо шаҳрвандии Русияро доранд ва аз ин рӯ, ба хидмати ҳарбӣ уҳдадоранд.
Ахиран дар расонаҳо чандин матолиби нав дар бораи афзоиши теъдоди сафарбарии муҳоҷирони корӣ ба артиши Русия нашр шуд. Ба навиштаи нашрияи ӯзбекии "Каравансарай", дар ҷараёни ҷанг дар Украина ҳудуди 20 ҳазор зархариди гурӯҳи "Вагнер" кушта шудаанд, ки нисфи онҳо аз зиндонҳо ҷалб шуда, бахши қобили мулоҳизаи онҳо аз ҷумҳуриҳои Осиёи Марказӣ буданд.
Ба иттилои нашрия, дар моҳҳои охир намояндагони ширкати хусусии ҳарбии “Вагнер”дар ҷалби маҳбусон ба душвориҳо дучор шуда, ба муҳоҷирони корӣ рӯ оварданд.
На ҳама ихтиёрӣ ба артиш мераванд, ҳолатҳои маҷбур кардан ба бастани қарордод, махсусан дар миёни маҳбусон маълум аст.
“Каравансарай” ҳамчунин маълумоти Валентина Чупик, ҳомии ҳуқуқи муҳоҷиронро овардааст: 40%-и онҳое, ки ба ӯ муроҷиат мекунанд, шаҳрвандони Қирғизистон мебошанд; дар ҷои дуюм (30-35%) муҳоҷирон аз Тоҷикистон ва 20% шаҳрвандони Ӯзбекистон мебошанд.
Ба иттилои ВВС, пас аз оғози ҳамлаи густардаи Русия ба Украина, муҳоҷирони корӣ аз Осиёи Марказӣ нахуст барои бунёди иншооти низомӣ ва манзилӣ дар Украина истифода мешуданд.
Бо вуҷуди ин, акнун онҳо аксар вақт барои иштирок дар амалиёти ҷангӣ лозим мешаванд; ҳар қадр ҷанг тӯлонӣ ва шадидтар идома ёбад, ҳамон қадар бештар мардуми кишварҳои Осиёи Марказӣ дар он иштирок карда метавонанд.
“Облава”-и муҳоҷирони тоҷик дар Русия
Аз нима ва охири моҳи май дар шабакаҳои иҷтимоӣ ва ВАО дар бораи рейдҳо нисбати муҳоҷирон ва донишҷӯёни тоҷик дар шаҳрҳои мухталифи бузурги Русия, умдатан дар мегаполисҳо, аз қабили Маскав, Санкт-Петербург, Хабаровск мавод ва сабтҳои видеоӣ нашр шуданд.
Яке аз ин манотиқ, ки пурсарусадотарин боздоштҳои муҳоҷирони корӣ аз Тоҷикистон дар он ҷо сурат гирифт, ноҳияи Котелникии вилояти Маскав буд. Дар робита ба ин қазияҳо рӯзи 24 май сафири Русия дар Тоҷикистон Семён Григорьев ба Вазорати корҳои хориҷии ин кишвар даъват шуд. Дар ин вохӯрӣ ҷониби Тоҷикистон аз боздошти дастаҷамъонаи шаҳрвандони Тоҷикистон бо ҳар баҳона изҳори нигаронӣ кард.
Дар ҳамин ҳол, худи мақомоти расмии Русия дар бораи сабабҳои боздоштҳои дастаҷамъӣ изҳори назар намекунанд.
Ба навиштаи ВАО, рейдҳо (облаваҳо)-и пулис нисбати муҳоҷирони тоҷик гӯё пас аз муроҷиати сокинони Котелники "ба бартарияти муҳоҷирони корӣ дар маҳаллаашон" оғоз шудааст. Ин муроҷиатро ҷомеаҳои миллатгаро ва каналҳои YouTube дар Русия дастрас ва паҳн карданд.
Ба иттилои Авеста.tj, дар муроҷиати худ сокинони маҳаллӣ хостори манъи вуруди муҳоҷирон шуда, изҳор доштаанд, ки 70-80%-и аҳолии ноҳияи Котелникиро тоҷикон ташкил медиҳанд.
Дар пайи рейду дигар чорабиниҳои баъдӣ чанд автобуси тоҷикистониён боздошт ва бархе аз онҳо лату кӯб шуданд.
Воқеан, боздошти оммавии муҳоҷирони корӣ дар Русия ба таври мунтазам сурат мегирад. Дарвоқеъ, онҳо яке аз тарзҳои назорати вазъ дар бозори меҳнат ва ҷараёни вуруди муҳоҷирони корӣ дар кишвар аз ҷониби нерӯҳои амниятӣ мебошанд.
Ҳамин тариқ, соли нави 2023 низ бо тафтишу рейдҳои оммавӣ алайҳи муҳоҷирони корӣ оғоз шуд. Ба навиштаи "Известия", танҳо дар Санкт-Петербург "бо мақсади пешгирӣ" беш аз 2 ҳазор муҳоҷир боздошт шудаанд.
Аммо маҳз ҳамин дафъа масъалаи муҳоҷирон дар расонаҳо ва ҷомеа, ба ҳар сурат, хеле бештар аз маъмулӣ чунин як вокунишро ба бор овард. Инро қисман метавон ба хусусияти вазъияти имрӯзаи иҷтимоию иқтисодӣ ва сиёсие, ки дар давоми як соли охир дар фазои пасошӯравӣ ба вуҷуд омадааст, шарҳ дод.
Имрӯз барои муҳоҷирони корӣ махсусан душвор аст, дар шароити буҳрон ва идомаи сафарбарии ҳарбӣ дар Русия, рейдҳои пулис нисбати онҳо аллакай ба таври дигар қабул карда мешаванд.
Илова бар ин, одатан рейдҳои пулис хеле кам танҳо ба як миллат нигаронида мешаванд. Ин дафъа ҳадафи аслӣ тоҷикон шуданд; ҳарчанд дар ҳамин ноҳияи Котельники ба ҷуз диаспораи зиёди тоҷикон, теъдоди зиёди ӯзбекону қирғизҳо ва озарбойҷониҳо низ иқомат доранд.
Ба ин тариқ, дар хобгоҳи донишҷӯёни Хабаровск мардуми зиёде аз ҷумҳуриҳои дигар низ зиндагӣ мекунанд, аммо тақрибан ҳамаи боздоштшудаҳо шаҳрвандони Тоҷикистон буданд. Аз ин рӯ, дар расонаҳо ва шабакаҳои иҷтимоӣ ин қадар саволҳо (асосан беҷавоб) ба миён омаданд.
Агар ба таври мухтасар андешаҳои рӯзноманигорон ва сиёсатшиносонро дар ВАО ва шабакаҳои иҷтимоӣ хулоса кунем, метавон фарзияҳои асосии зерин ва сабабҳои рӯйдодҳоро номбар кард:
Аввал. Ин фарзияи аслии расонаҳои Русия аст, ки дар боло зикр шуд - ҳама гап сари рафтори бади муҳоҷирони тоҷик аст, ки гӯё сокинони азобдидаи Котелникиро маҷбур кардааст ба мақомот муроҷиат кунанд.
Аммо дар ин ҷо якбора ду савол ба миён меояд - аввалан, ки чаро танҳо тоҷиконро тафтиш ва боздошт карданд, аммо ба боқимондаи муҳоҷирон кордор нашуданд.
Сониян, чаро бо муроҷиати гурӯҳе аз сокинони маҳаллаи хурду начандон маъруф амалиёти пулис алайҳи муҳоҷирони тоҷик ҳамзамон чанд шаҳри бузурги Русияро фаро гирифт?
Азбаски ин фарзия ба саволҳои боло посух намедиҳад, он танҳо ба фаъолон ва корбарони ҷамъиятҳои миллӣ-ватандӯстии Русия, ба монанди Царград, мувофиқ аст, ки бе ин ҳам ҳама чиз ба онҳо равшан аст.
Фарзияи дуюм дар он ифода меёбад, ки маъракаи феълии боздошти муҳоҷирон дар асл як абзори фишор болои Тоҷикистон аст.
Ин ҷо ҳеҷ чизи тааҷҷубовар нест, зеро чунин маъракаҳои шикор ва ихроҷи оммавии муҳоҷирони тоҷик қаблан, масалан, дар ҷараёни ба истилоҳ “парвандаи халабонон” дар соли 2011 низ сурат гирифта буд.
Дуруст аст, ки ҷонибдорони ин фарзия дар бораи сабабҳои чунин фишорҳо ихтилофи назар доранд - баъзеҳо бар ин назаранд, ки дар ин маврид доир ба вуруди ихтиёрии Тоҷикистон ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё (ИИАО, ЕАЭС) сухан меравад, ки таҳкиму тавсеаи он дар шароити нави геополитикии минтақа ва дунё метавонад барои Маскав муҳим бошад.
Ба ақидаи бархеи дигар, шояд раҳбарияти Русия аз наздикшавии Тоҷикистон бо Чин норозӣ бошад. Гузашта аз ин, Маскав гӯё на танҳо ба Тоҷикистон, балки ба ҷумҳуриҳои пасошӯравӣ низ чунин фишорҳо меорад, то ки онҳо ба бастани шартномаҳо аз ҷониби шаҳрвандонашон бо Вазорати дифои Русия ҷиҳати иштирок дар амалиёти ҷангӣ дар Украина монеъ нашаванд.
Ба андешаи ман, аз ҳама гуфтаҳои боло, фарзияи як кӯшиши навбатии мутақоид кардани Душанбе ба узвият дар ИИАО бештар қобили қабул ба назар мерасад.
Гузашта аз ин, тавсеа ва таҳкими ИИАО масъалаи афзоиши нуфузи Чин ва дигар бозигарони геополитикӣ дар минтақаро ба нафъи Маскав ҳал хоҳад кард, ки бешак бо вуҷуди ҳама изҳороти расмӣ, раҳбарияти Русияро нигарон кардааст.
Дар шакли навшуда ИИАО метавонад як навъ монеа дар роҳи густариши нуфузи Чин дар соҳаҳои иқтисод ва сиёсат шуда, мавқеи Маскавро ҳамчун маркази асосии қудрат дар фазои пасошӯравӣ таъмин намояд.
Ғайр аз ин, худи омили фишор болои муҳоҷирони корӣ низ ба бештар воқеӣ будани ин фарзия шаҳодат медиҳад; Маскав гӯё ба Душанбе нишон медиҳад, ки бубинед, ки бо муҳоҷирон чӣ мушкиле доред, ба ИИАО дохил шавед ва ҳамааш бартараф мешавад.
Сафари Сергей Лавров ба Тоҷикистон
Қобили таваҷҷуҳ аст, ки дар пасманзари ин вазъи душвори марбут бо муҳоҷирони тоҷик, 5 июн Сергей Лавров, вазири умури хориҷӣ аз Тоҷикистон боздид кард.
Нашрияи “Спутник” менависад, қаблан дар назар буд, ки ҷонибҳо масъалаҳои муҳими ҳамкориҳои ду кишварро дар бахшҳои сиёсӣ, тиҷоратӣ, иқтисодӣ ва гуманитарӣ баррасӣ намуда, ҳамчунин доир ба густариши минбаъдаи ҳамоҳангсозии сиёсати хориҷии Русия ва Тоҷикистон дар платформаҳои бисёрҷонибае чун СААД, ИДМ, СҲШ ва СММ гуфтушунид хоҳанд кард.
Тавре ки «Настоящее время» иттилоъ медиҳад, тибқи гузоришҳои расмӣ, дар ҷараёни музокирот ҷонибҳо масъалаи пайвастани Тоҷикистон ба ИИАО-ро баррасӣ накардаанд.
Дар ҳамин ҳол, ба иттилои нашрия, тақрибан нисфи мулоқоти Лавров бо ҳамтои тоҷикаш Сироҷиддин Муҳриддин ба баррасии вазъи муҳоҷирони тоҷик дар партави ҳаводиси ахир бо онҳо дар шаҳрҳои бузурги Русия бахшида шудааст.
Аммо ба навиштаи “Авеста”, масъалаи ИИАО-ро худи Лавров зимни суханронӣ дар пойгоҳи низомии 201-уми Русия зикр карда, изҳори умедворӣ намуд, ки “Душанбе ба зудӣ манфиатҳои пайвастанро ба ИИАО барои худаш муайян хоҳад кард, бобати ин масъала одамон кор карда, механизми махсуси машваратҳо амал мекунад”.
Тоҷикистон дар посух аз ҷониби сардори Раёсати иттилоот ва матбуоти Вазорати корҳои хориҷӣ Шоҳин Самадӣ изҳор дошт, ки дар ҳоли ҳозир мақомот масъалаи эҳтимоли пайвастани кишвар ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиёро баррасӣ намекунанд.
Бо бардошт аз суханронии Сергей Лавров дар пойгоҳи низомии 201-ум ТАСС онро овардааст, ки дар ояндаи наздик Русия ба талошҳои худ дар мавриди тавсеа ва таҳким бахшидан ба ҳамгироии кишварҳои пасошӯравӣ идома медиҳад.
Лавров аз ҷумла гуфт, СҲШ, СААД, ИДМ ва ИИАО намунаи меъмории нави амният ва рушди ҳамкориҳо дар ҷаҳон мебошанд.
Ва яқинан эҳтимол меравад, ки масоили муҳоҷирати корӣ на як бору ду бор ба унвони далел барои пайвастани Тоҷикистон ба ИИАО истифода шавад.
Руcский