Иҷрои барномаи компютеркунонӣ дар муассисаҳои таълимии қисме аз шаҳру навоҳии вилояти Хатлон аз чанд ҷиҳат як мушкили печида шудааст. Кам харидорӣ шудани компютерҳои нав, аз кор мондани наслҳои куҳнае, ки дар оғози маъракаи компютеркунонӣ ба мактабҳо тақдим шудаанд ва норасоии кадрӣ аз ҷумлаи ин масъалаҳо ҳастанд. 

Иҷрои барнома: аз 0 то 116%

Тибқи талаботи “Барномаи давлатии амалӣ намудани технологияи иттилотӣ – коммуникатсионӣ дар муассисаҳои таҳсилоти умумии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2018-2020”, мебоист сари ду хонанда як адад компютер рост меомад. Аммо аз суҳбатҳое, ки бо директорони марказҳои технологияи иттилоотӣ – коммуникатсионии шуъбаҳои маорифи шаҳру ноҳияҳо доштем, бо гузашти 3 сол аз давраи амали барнома дар самти таъминот бо компютер дар ҳама муассисаҳои вилоят мушкил ҷой дорад.

Аз 26 шаҳру ноҳия танҳо дар ду ноҳия: Ҷалолиддини Балхӣ ва Ёвон барномаи мазкур мутаносибан 116 ва 107% иҷро шудааст. Дигар шаҳру ноҳияҳо аз 60 то 3% ва иҷрои барнома дар ноҳияи Муъминобод дар ҳисоботи Раёсати маорифи вилоят 0% (сифр) нишон дода шудааст. Дар миқёси вилоят дар маҷмӯъ нишондиҳандаи таъмини муассисаҳои таълимӣ бо компютер тавре дар матлаби аввал  зикр кардаем, дар сатҳи 30% қарор дорад.  

Шуъбаҳои маориф чӣ мегӯянд?

Дар шуъбаи маорифи шаҳри Бохтар гуфтанд, дар 17 муассисаи таълимии шаҳр 995 компютер мавҷуд буда, соли 2020-ум 27 адад харидорӣ шудааст.

Навҷавон Устоев, директори Маркази иттилоотӣ ва технологияи коммуникатсионии назди шуъбаи маорифи шаҳри Бохтар мегӯяд, агар нақша пурра иҷро шавад, бояд то соли 2022 миқдори компютерҳои  муассисаҳои таълимӣ ба 1700 адад бирасад. Айни замон ин муассисаҳои шаҳр аз 65 то 104-ададӣ компютер ва бештар аз ду синфхонаи технологияи иттилоотӣ доранд.

Вазъи иҷрои барнома дар ноҳияи Вахш ба ҳарду по мелангад. Мувофиқи маълумотҳои Раёсати маорифи вилоят, сатҳи компютеркунонӣ дар ин ноҳия ҳамагӣ 17%-ро ташкил медиҳад.

Исломиддин Дадабоев, директори Маркази технологияи иттилоотӣ ва коммуникатсионии шуъбаи маорифи ноҳияи Вахш зимни як мусоҳиба изҳор дошт, дар ноҳия 23 ҳазору 45 хонандаи синфҳои 5-11 таҳсил мекунанд. Шумораи компютерҳои муассисаҳои таълимии ноҳия як ҳазору 85 ададро ташкил медиҳад. Мутаассифона, 158 адади ин компютерҳо аз насли куҳна буда, 216 ададаш корношоям мебошад. Аз ин рақамҳо маълум мешавад, ки дар 66 муассисаи таълимӣ барои 23 ҳазору 45 нафар 677 компютер истифода мешавад. Ба ҳисоби миёна сари мактабе каму беш 10 компютер рост меояд.

Чунин вазъи ногувор дар ноҳияи Қубодиён низ ба мушоҳида мерасад. Барнома ҳамагӣ 3% иҷро шудааст.

Раиси ноҳия дар як суҳбати бидуни сабт иқрор шуд, ки воқеан ҳам ҳолати иҷрои барномаи компютеркунонӣ ғайри қаноатбахш аст.

“Бо сабаби иҷро нашудани қисми даромади буҷети ноҳия мушкили зиёд пеш омад. Кӯшиш карда истодаем, ки бонавбат мушкилиҳои ноҳияро ҳаллу фасл бикунем. Дар фикри иҷрои ин барнома ҳам ҳастем ва талош мекунем муассисаҳои таълимиямон бо компютер таъмин бошанд”,– гуфт раиси ноҳия Бадриддин Садриддинзода.

Илҳом Ҷӯраев, директори Маркази иттилоотии шуъбаи маорифи ноҳияи Панҷ мегӯяд, солҳои пеш раёсатҳои молия муассисаҳоро гунаҳкор мекарданд, ки дар сметаҳои хароҷотияшон барои харидории компютер маблағ пешбинӣ намекунанд. Ин корро ҳам карданд, аммо натиҷа нест.

“Марҳилаи аввали барномаро 115% иҷро карда будем. Вале дар марҳилаи нави барнома, ки синфҳои 5-6 низ шомил шуданд ва қисме аз компютерҳои куҳна аз кор баромаданд, сатҳи иҷро якбора поён рафт. Дар соли 2019-ум 45 адад компютер харидорӣ шуд. Вале соли равон бо сабаби таъсири КОВИД-19 ва пеш омадани буҳрони молиявӣ маблағ ҷудо нагардид. Мувофиқи сметаҳои муассисаҳо ҳар яке аз онҳо бояд 3-4 компютери нав харидорӣ мекарданд. Дар панҷ сол бояд 620 адад компютер харидорӣ мекардем. Мутаассифона ин хел нашуд”, – афзуд Илҳом Ҷӯраев.

“Дар 49 муассисаи таълимии ноҳияи Дӯстӣ 14 ҳазору 494 хонандаи синфи 5-11 ба омӯзиши фанни технологияи иттилотӣ фаро гирифта шудаанд. Мувофиқи ҳисобҳои шуъбаи маорифи ноҳия дар мактабҳо 745 компютер, 148 принтер, 16 проектор, 7 тахтаи эдектронӣ ва 38 генератори барқдиҳанда мавҷуд аст. Иҷрои нақшаи компютеркунонӣ дар сатҳи ноҳия ба 77% расидааст”,– таъкид намуд мудири шуъбаи маорифи ноҳияи Дӯстӣ Маҳмадшариф Камолов.

Вале дар асоси ҳисоботи омории Раёсати маорифи вилоят иҷрои нақшаи барнома дар ин ноҳия ҳамагӣ 5%-ро ташкил медиҳад.

“Муассисаҳои таълимӣ дар сметаҳои хароҷотияшон барои харидории компютер маблағ пешбинӣ карда буданд, вале он маблағҳо кам карда шуданд. Аз дигар сарчашмаҳо имкони ҷалби маблағ нашуд. Имсол кумитаи падару модарон бештар дар сохтмони синфхонаҳо ба мо кумак карда истодаанд”, – илова кард мудир.

Вақте аз муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии рақами 1-и ин ноҳия дидан кардем, аз 17 компютер ҳамагӣ 10 ададаш фаъол буд. 7 компютери дигар корношоям будааст.

Дар мактаби рақами 2, ба гуфтаи муовини директори мактаб Маҳмадшариф Азизов, аз ду як синфхонаи компютерӣ бо кумаки сафорати Ҳиндустон дар Тоҷикистон бо компютер таъмин шудааст. Вақте вориди синфхона шудем, мизҳои комютерҳоро чанг зер карда буд. Мисле ки хонандагон чандин рӯз боз сари ин компютерҳо нанишастаанд. Омӯзгори фанни технологияи информатсионӣ дар ин мактаб роҳбари муассиса будааст. Роҳбари муассиса бояд барои иштирок дар маҷлисҳо, пешбурди кори муассиса вақт ёбад ё барои дарс гуфтан, ин суолест, ки посух мехоҳад.

Дар ноҳияи Шаҳритус иҷроиши нақшаи мазкур бино ба ҳисоботи солонаи Раёсати маорифи вилоят 22%-ро ташкил медиҳад.  

Манучеҳр Собиров, директори Маркази технологияи иттилоотии шуъбаи маорифи ноҳияи Шаҳритус гуфт, дар ноҳия 54 муассисаи таълимӣ мавҷуд буда, 50 муассиса синфхонаҳои компютерӣ ва 771 адад компютер доранд.

“Аз ҷамъи компютерҳои мавҷуда 164 ададаш, ки аз насли куҳна буданд, дар Маркази технологияи иттилоотии Раёсати маорифи вилоят таъмир ва тамоми таҳҷизоти дохилашон иваз карда шуд. Айни замон 26 компютери корношоям дорем. Ҳамасола бояд 192-ададӣ компютер харидорӣ карда шавад. То моҳи марти соли 2020 аз ҳисоби ҳамаи сарчашмаҳо 43 адад компютер харидорӣ гардид, ки 22%-и барномаро ташкил медиҳад. Баъди ин хароҷотҳои дуюмдараҷа баста шуданд”, – илова кард Собиров. 

Гулбаҳор Давлатова, директори мактаби рақами 6-и ноҳияи Ҷалолиддини Балхӣ мегӯяд, муассиса 53 компютер дошта, аз ин 10 ададаш корношоям аст. “Соли 2020 аз шуъбаи маорифи ноҳия ба мо 5 компютери нав доданд. Соли гузашта ягон адад нагирифта будем. Танҳо 15 компютерро таъмир кардем. Барои дастрас кардани компютерҳои нав дархост кардаем, аммо дар сметаи хароҷотии мактаб маблағ пешбинӣ накарда будем”, – афзуд ӯ.

Директори муассисаи таълимии рақами 1-и ноҳияи Ҷайҳун Нуралӣ Сафаров мегӯяд, дар муассисаи онҳо як ҳазору 630 хонандаи аз синфи 5 то 11  таҳсил мекунад. 37 компютер доранд, ки аз ин 10 ададаш корношоям буда, истифодабарии онҳо ғайри имкон аст. Соли 2018-ум 3 адад компютер харидорӣ шудааст. Имсол бо сабаби баста шудани хароҷотҳои дуюмдараҷа имкони харидории компютерро надоштаанд.

“Он компютерҳое, ки дорем, барои муассиса кифоя набуда, иҷро нашудани барнома ба қафомонии барномаи дарсии хонандагон сабаб мешавад ва онҳо наметавонанд, ки дарсҳоро аз худ кунанд”, – гуфт Нуралӣ Сафаров.

Ҳайдар Шафиев, директори муассисаи таълимии рақами 1-и ноҳияи  Дӯстӣ низ мисли дигар ҳамтоҳояш иқрор шуд, ки соли равон ягон адад компютер харидорӣ накардаанд.

Муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии рақами 10-и ноҳияи Ҷалолиддини Балхӣ яке аз муассисаҳои намунавӣ дар иҷрои барнома ба ҳисоб меравад.

“Дар муассисаи мо иҷроиши барнома хуб ба роҳ монда шудааст. Ду синфхона, 73 компютер, 3 тахтаи электронӣ, 5 принтер дорем. Компютерҳо ба шабакаи интернет пайваст мебошанд. Дарсҳо дар гурӯҳ мегузаранд. Бештари компютерҳо аз насли нав буда, фақат 5 компютер аз насли куҳна мебошад”, –гуфт директори муассиса Хайрулло Ҳакимзода.

 

Мушкили кадрӣ

Нарасидани кормандони фанни технологияи иттилоотӣ, ихтисосмандон ва нокифоя будани савияи дониши баъзе аз омӯзгорон аз мушкилоти дигари муассисаҳои таълимии вилоят аст.

Як манбаъ аз Раёсати маорифи вилоят бо шарти ифшо накардани номаш гуфт, дар олимпиадаҳои сатҳи ҷумҳуриявӣ аз ин фан мушкил доранд. “Дар се соли охир каму беш се хонанда аз вилояти мо се медал ба даст овардаанд. Мушкили асосӣ дар он аст, ки аслан бояд довталабон ҳунари барномасозии худро нишон бидиҳанд. Мутаассифона, бачаҳои мо ба ин сатҳ нарасидаанд. Ин шаҳодат аз он медиҳад, ки омӯзгорони ин фан аз талаботи имрӯза дида донишу малакаи камтар доранд”, – гуфт ин мутахассис.

Бино ба маълумоти Маркази технологияи иттилоотӣ ва коммуникатсионии Раёсати маорифи вилоят дар муассисаҳои таълимии вилоят як ҳазору 741 омӯзгори фани технологияи иттилоотӣ кор мекунад, ки аз ин як ҳазору 384 нафар маълумоти олӣ, 357 кас маълумоти миёнаи касбӣ дошта, 350 нафар ғайриихтисос ҳастанд.

Ба андешаи Илҳом Ҷӯраев, директори Маркази технологияи иттилоотӣ ва коммуникатсионии шуъбаи маорифи ноҳияи Панҷ, яке аз сабабҳои ба мактаб наомадани мутахассисони ҳирфаӣ кам будани маош мебошад.

“Мушкили касбияти омӯзгорони соҳибтахассус на танҳо мушкили ноҳияи мо аст, балки дар тамоми ҷумҳурӣ мушоҳида мешавад. Мутахассисони барномасоз дар соҳаҳои сердаромад харидори зиёд доранд, ба мисли бонкҳо, ширкатҳои мобилӣ, бахши хусусӣ ва ғайра. Дар мактаб барои 20 соати дарсӣ 600-700 сомонӣ маош мегирад ва агар тахассуси олӣ дошта бошад, 1000 сомонӣ”, – илова намуд Ҷӯраев.

“Як шинос хоҳиш кард писарашро, ки бо ихтисоси барномасоз донишгоҳро хатм кардааст, дар ягон мактаб ба кор гирем. Мо хурсанд шудем, зеро ба мо чунин мутахассис зарур аст. Вақте омаду суҳбат кардем ва гуфтам, ки маош 600-700 сомонӣ  аст, он ҷавон кор кардан нахост. “Беҳтараш рафта, дар бозор як метр ҷой мегираму ба таъмири телефон машғул мешавам, ки ду се баробари маоши мактабро пайдо мекунам”, – гуфту баромада рафт”,– фикри ҳамсуҳбати болоро тақвият дод директори Маркази техонологияи иттилоотӣ ва коммуникатсионии бахши маорифи шаҳри Левакант  Бахтовар Холматов.5555555555555555555

Кадрҳои ҷавон лаёқати кам доранд

Мушкили дигари марбут ба кадрҳо, ба гуфти Бахтовар Холматов ин аст, ки омӯзгорони ин фан ҳамагӣ ҷавон буда, таҷрибаи кофӣ надоранд.

“Мо барои онҳо курсҳои таҷрибаомӯзӣ ташкил мекунем, то маҳораташонро сайқал диҳанд. Мутаассифона, омӯзгороне низ ҳастанд, ки одитарин мушкилоти техникии компютерҳоро ислоҳ карда наметавонанд”,– зикр кард ӯ.

Манучеҳр Собиров низ мегӯяд, мушкили мутахассисони ҳирфаӣ дар муассисаҳои таълимии ноҳияи Шаҳритус ҷой дорад.

“Кадрҳо мерасанд, вале сатҳи касбияшон то дараҷаи лозим нест. Ҷавонон донишгоҳу донишкадаҳоро хатм карда меоянд, малакаи барномасозӣ надоранд ва мо маҷбур мешавем, ки бо онҳо бештар кор кунем. Дар назди шуъбаи маориф семинарҳо ташкил мекунем, мутахассисони ҳирфаиро аз Душанбе даъват мекунем”, – илова намуд вай.

Ин суханҳои мутахассисон аз он шаҳодат медиҳад, ки норозигии он намояндаи Раёсати маорифи вилоят, ки номашро гуфтан нахост, дар мавриди касбияти омӯзгорони ин фан воқеият дорад. 

Сифати компютерҳо

Дар мавриди сифати компютерҳое, ки харидорӣ мешаванд, баъзе аз мутахассисон изҳори нигаронӣ мекунанд. Масъулин мегӯянд, ҳарчанд компютерҳоро баъди хулосаи мутахассисон харидорӣ мекунем, вале камбудиҳо ҷой доранд.

Ба гуфтаи Бахтиёр Холматов, хуб мебуд агар пеш аз харидории компютерҳо раёсатҳои молия, директорони мактабҳо бо мутахассисони марказҳои технологияи иттилотӣ ва коммуникатсионӣ машварат кунанд. “Баъзе компютерҳое харид мешаванд, ки сифаташон хеле паст аст. Бояд компютерҳое харидорӣ шаванд, ки камаш 5 сол хидмат кунанд. Компютерҳои пастсифат хусусан барои бачаҳо намешавад”, – таъкид кард ӯ.

Манучеҳр Собиров ва Илҳом Ҷӯраев низ изҳор доштанд, ки бояд ба сифати компютерҳо диққати ҷиддӣ дода шавад.

Илҳом Ҷӯраев мегӯяд, ба ҳамаи муассисаҳои ноҳия параметрҳои компютерҳои ба талаботи барнома ҷавобгӯро пешниҳод кардаем ва ҳангоми харидорӣ бояд аз ин тавсияҳо истифода кунанд.

Манучеҳр Собиров ба ин назар аст, ки ширкатҳои дастраскунандаи компютерҳо бо муассисаҳои таълимӣ бояд аз инсоф кор бигиранд.

Чанд мутахассиси дигар бо худдорӣ аз гуфтани ном дар суҳбатҳои алоҳида аз баланд нархгузорӣ шудани компютерҳо шикоят карданд.

Воқеан, чанд сол қабл мақомоти ҳифзи ҳуқуқ як ҳолати изофанависиро ҳангоми хариди компютерҳо барои муассисаҳои таълимии ноҳияи Қубодиён ошкор карда, нисбат ба чанд масъул ва намояндагони ширкатҳои дастраскунандаи компютер парвандаи ҷиноятӣ оғоз карда буданд.

Ҳоло низ мақомоти прокуратура, Агентии назорати молиявӣ ва мубориза бо коррупсия ва Палати ҳисобро зарур аст, ки ҳангоми гузаронидани санҷишҳои нақшавӣ ба нарх ва сифати компютерҳои воридшуда диққати ҷиддӣ бидиҳанд. Зеро дар шароите, ки маблағ барои харидории чанд адад компютер бо мушкилоти зиёд пайдо мешавад, онро беинсофона харҷ кардан қобили қабул нест.

Як илова

Тибқи банди 10-и нақшаи чорабиниҳо оид ба татбиқи қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 декабри соли 2011, №643 «Дар бораи Консепсияи ташаккули ҳукумати электронӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» дар давоми солҳои 2012-2020” бояд ҳамаи муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ ба шабакаи интернет пайваст мегардиданд, аммо то имрӯз тибқи ҳисоботҳои оморӣ, 2 ҳазору 579 муассисаи таълимӣ (71,4%) ба ин шабака пайваст шудаанд. Аксарияти муассисаҳо бо тариқи модем ва Wi-max пайваст мебошанд.

Ба иттилои маркази матубуоти Вазорати маориф ва илм, масъулони ин ниҳод кӯшиш ба харҷ дода истодаанд, ки пеш аз ҳама таъмин ва дастрасии технологияҳои иттилоотиву коммуникатсионӣ барои хонандагону донишҷӯён таъмин гардида, барномаҳои таълимӣ ва дастурҳои методиву китобҳои дарсӣ бо назардошти стандартҳои байналмилалӣ дар ин соҳа таҷдиди назар шаванд. Айни замон тамоми муассисаҳои таълимӣ бо барнома ва китобҳои дарсии электронӣ аз фанни технологияи иттилоотӣ бо забони давлатӣ таъмин мебошанд.