Дар мавзӯи гузашта мо оид ба Интернет-бонкинг, чораҳои бехатари истифодабарӣ, афзалият ва камбудиҳои он гуфтем.  Имрӯз мо оид ба  банкоматҳо, намудҳо, инчунин афзалият ва камбудиҳои онҳо сухан меронем.

Банкомат ( автомати бонкӣ, АТМ аз забони англисӣ -Automated teller machine) – маҷмӯи барномавӣ-техникӣ барои ба таври автоматикӣ додан ва гирифтани пули нақд, тавассути кортҳои пардохтӣ ё бидуни он. Инчунин барои иҷрои амалиёти дигар, аз ҷумла пардохти мол ва хизматрасонӣ, тартиб додани ҳуҷҷатҳои тасдиқкунандаи амалиёти дахлдор хизмат менамояд.

Тимсоли банкомати нахустинро Лютер Ҷорҷ Симҷян  соли 1939 ихтироъ карда буд. Дастгоҳ пули нақд медод, аммо онро аз ҳисоби мизоҷ кам карда наметавонист, чунки дастгоҳ бо бонк пайваст нашуда  буд. Симҷян ихтироъи худро ба Бонки шаҳри Ню-Йорк пешниҳод намуд, вале пас аз шаш моҳ, бонкдорон онро баргардонда гуфтанд, ки ба он ниёз надоранд. Ихтироъи Симҷян тӯли 30 сол фаромӯш шуда, танҳо дар охири солҳои 1960 такмил дода шуд.

Аввалин банкомати пулдиҳанда 27 июни соли 1967 дар Энфилд, шимолтари Лондон (Бритониёи Кабир) дар яке аз шӯъбаҳои бонки бритониёии Barclays насб шуда буд. Ихтирокунандаи он марди шотландӣ Ҷон Шепард-Баррон, ки бо фармоиши ширкати De La Rue – истеҳсолкунандаи қоғаз барои пулҳои қоғазии зиёда аз 150 давлати дунё, кор мекард.

Шепард-Баррон идеяи таъсис додани банкоматро аз кори автомати шоколадӣ ҳосил кард. Бинобар сабаби номумкин будани санҷиши ҳисоби мизоҷ тариқи банкомат, мабалағи зиёди гирифта мешуда ба 10 фунт баробар буд. Банкомат на бо корт, балки бо ваучерҳои махсуси бонкӣ, ки онҳоро дар бонк гирифтан мумкин буд, кор мекард. Барои муҳофизат аз қалбакикорӣ дар рӯи он ваучерҳо нишонии радиоактивии безарар (изотоп С14) гузошта шуда буд.

Соли 1966, муҳандиси шотландӣ Ҷеймс Гудфеллоу барои ихтирои рақами мушаххаси шахсӣ (PIN-код) - рамзи 4 ададаи пинҳонӣ, патент гирифт. Бо мурури замон, PIN-кодҳо, бо мақсади ҳифзи суратҳисобҳои бонкӣ аз дахолати беиҷозат, ба таври васеъ зери истифода қарор гирифтанд.

Намудҳои банкомат. Банкоматҳо ба ин намудҳо тақсим мешавад:

- Универсалӣ (бо маҷмӯи пурраи вазифаҳои дастрас). Банкоматҳои муосир рӯйхати васеъи амалиётро амалӣ мегардонанд. Масалан, хатти охирини банкоматҳо,ки дар ИМА бомуваффақият фаъолият мекунанд, зиёда аз 125 амалиётро иҷро менамоянд (аз ҷумла, қабули пардохтҳои коммуналӣ; пардохт барои Интернет ва ғ.).

- Махсусгардонидашуда (танҳо барои додани пули нақд бо суръати баланд).

- Ба истилоҳе "дӯкончаи иттилоотӣ» (танҳо барои хизматрасониҳои иттилоотӣ).

Дар Тоҷикистон навъи бештар банкоматҳои махсус амал мекунанд. Банкомати универсалӣ дар кишвар қариб вуҷуд надорад. Қабули пардохтҳо асосан тавассути терминалҳои пардохтӣ анҷом дода мешаванд.

Афзалият ва нуқсонҳои асосии банкоматҳои махсусро дида мебароем (ниг. Ба ҷадвали 1).

Ҷадвали 1

Афзалияту камбудиҳои банкомат

Дар маводи оянда мо мавзӯро идома дода, оид ба чораҳои бехатарӣ ҳангоми гузаронидани амалиёт тариқи банкомат сухан меронем.

Маводҳои рубрикаи “Саводнокии молиявӣ” дар доираи созишномаи ҳамкории муштараки ҶСП “Спитамен Бонк” ва  ҶДММ Агентии Иттиллоотии “Азия-плюс” дар соҳаи баландбардории маълумотнокии молиявии аҳолӣ омода шудаанд.

Дар таҳияи иттилоот маводи таълимии: Ҳикматов У.С., Койчуева М.Т. Асосҳои саводнокии молиявӣ: маводи таълимӣ. – Б.: ДСРК, 2015. –саҳ.129 истифода шудааст.